Makale Başlığı: Hristitan Sanatı

Hristitan Sanatı

Yazar: Unknown • Eklenme Tarihi: 27.10.2010 • Görüntüleme: 3.493

Özet:
Her din kendi içinde kutsal ve anlamlı sayılan birtakım semboller kullanmıştır ve hala da kullanmaktadır.Hıristiyan sanatında ise bunun en çarpıcı örneğini haç`ta görmek mümkündür.

Kelimeler:

Hıristiyan Sanatında Haç;Tanımı,Sembolik Anlamları ve Kullanıldığı Yerler 

      Türkçe’de kullanılan ve Hıristiyanlığın simgesi sayılan “haç” kelimesinin aslı Ermenice’dir ve birbirini dikey olarak kesen iki çizgiden oluşan şekil;istavroz,salib anlamına gelmektedir(1).Farsça’dan Türkçe’ye geçen ve dört çivi demek olan çarmıh kelimesi de benzer şekilde haç manasında kullanılmakta,suçluyu haça germek için kurulmuş put şeklindeki darağacına işaret etmektedir(2).
     Batı dillerinde haç karşılığı olarak Latince crux köküne dayanan cross,croix ve kreuz sözcükleri bulunmaktadır(3).Yine Batı dillerinde cross sözcüğüne yakın olan crucifix kavramı mevcuttur.Bu kavram ahşaptan,metalden vb. maddelerden yapılan,üzerinde haça gerilmiş İsa figürünün bulunduğu haç için kullanılmaktadır(4).
     Sembol ise,bir şeyi tanıtan,temsil eden biçim,soyut bir fikri ifade eden timsaldir(5).Sembol terimi Hıristiyanlıkta dini inancın gerçeklerini tasvir işleminde,resmi ve yetkili bir ifade olarak kullanılmıştır(6).Dinsel semboller süreç içerisinde şekil ve anlam kaymasına uğramıştır.Dinsel sembolün zamanla geçirdiği değişimin,anlam kaymasının ve yaygınlaşarak sofistike bir hale gelmesinin en çarpıcı örneğini “haç”ta görmek mümkündür(7). 
     Her büyük din, inanç sistemi, tarikat…kendi içinde anlamlı ve kutsal sayılan birtakım semboller kullanmışlardır.Sembol çoğunlukla bir iletişim yahut Tanrı’ya ulaşma aracıdır.Hıristiyanlık inancında ise İsa’nın çarmıha gerilmesinde, diğer mızrak, kırbaç, çivi gibi araçların değil de haç’ın bir sembol olarak öne çıkmasının ise çeşitli nedenleri vardır.
     Haç,İsa Mesih’in çarmıha gerilişini sembolize eder.İsa’nın haçın üstünde ölmesi ile,ölümün gücünün yok edilişi ve ölümsüz hayat umudunun insanoğluna bağışlanmasındaki paradoks haçı Hıristiyanlığın sembolü yapmıştır(8).
     M.Eliade,haç’ı hayat ağacı ile bağdaştırmaktadır.Gökle olan iletişimin haç aracılığı ile sağlandığı ve tüm evrenin bu şekilde kurtarılacağı görüşündedir. Zaten Hıristiyan tasvir sanatında “haç” genellikle hayat ağacı şeklinde betimlenmektedir.
     Haç,I.Theodosius Dönemi’nde (379-395) imparatorluk seremonilerinde önemli bir yer alır.İsa’nın ölüme karşı zaferinin sembolü olan haç,imparatorlar için düşmanlara karşı kazanılan zaferin sembolüdür.Roma İmparatorluğu’nun erken dönemlerinde askeri törenler,ayinler ve zafer kutlamalarında taşınan bayrakların (vexillum ve tropaeum gibi) yerini almıştır.Büyük boyutlu haçlar,IV. yüzyılın sonlarında taç giyme törenlerinin bir parçasıdır.Ayrıca bayram günlerinde kilise ile saray arasında yapılan yürüyüşte “haç” kullanılırdı(9).
     Ortaçağ Hıristiyanlık tarihinde birkaç yüzyıl boyunca “haç almak/takmak”
tabiri,“kendini kafirlerle savaşa adamak” anlamına gelir olmuştur.Aynı şekilde zamanla haç,kilise içerisinde hiyerarşik bir sembol halini de almış ve papalık tacına,kardinal külahına ve piskopos ayin başlığına tekabül eder hale gelmiştir.Yani papa dikey kısım üzerinde üç yatay parçası olan haç taşırken, kardinal ve baş piskoposlar iki, piskoposlar ise bir yataylı haç taşımaya başlamışlardır(10).Din adamlarının giysilerinin yanı sıra kilse mihrabında da hepsi incelikle işlenmiş sıra sıra haçlar, kadehler, kutsanmış ekmeğin konduğu tabaklar ve kaşıklar parlardı(11).
     Haç,İ.S. 322’den başlayarak mimaride,zırh yapımında,kilise inşasında kullanılmaya başlanmış,boyunda kolye olarak taşınacak kadar küçüklerinin yanı sıra törenlerde koca arabalarla taşınacak kadar büyükleri de yapılmıştır(12).Bizanslıların ince ve gelişmiş beğenileri,çok güzel takıların yaratılmasına esin kaynağı olmalarına yol açmıştır.Her birinin tasarımı çok hafif,boyutları küçük tutulmuş ve işçiliği kusursuz olan bu takıların hiç birinde gösteriş yoktu.Kolye olarak kullanılan haçların evrensel olarak kullanılmasına karşın balık gibi Hıristiyan simgeleri en sevilen tasarımlar arasındaydı(13). 
     Ortaçağ içlerinde Hıristiyan Anadolu halkının el sanatları içinde geniş yer tutan küçük litürjik eserler,çok çeşitli malzemeler,yapım ve süsleme  teknikleri kullanılarak icra edilmiştir. 
     Kilise ve şapeller dışında haçın kullanıldığı yapılar arasında sivil mimari de yer almaktaydı.Zengin evlerin kiremitten yapılmış eğri çatılarının en uç noktasına gururla haç konurdu.
     Netice itibariyle “haç”, din dışında günlük hayatta da çeşitli şekillerde kullanılan bir sembol olarak kullanılagelmiştir. 


1. “Haç Maddesi”, Türkçe Sözlük , Cilt:1 , Ankara , 1983 , s.490

2. Develioğlu , Ferit , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat , Ankara , 1995 , s.186

3. Şakiroğlu , M . H . , “Haç”, DİA , İstanbul , 1996 , XIV , s.522

4. Pye , Michael , The Continium Dictionary of Religion , New York , 1994 , s.57

5. Turani , Adnan , ‘Sembol Maddesi’ , Sanat Terimleri Sözlüğü , İstanbul , 1993 , s.124

6. Atasağun , Galip , İlahi Dinlerde Dini Semboller , Konya , 2002

7. Albayrak , Kadir , Dinsel Bir Sembol Olarak Haçın Tarihi , I

8. “Cross” , The Oxford Dictionary of Byzantium , New York , 1991 , s.550

10. A . , Meryem , “Bizans Ortodoks Kilisesinde Litürji ve Litürjik Eserler” , Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Dergisi , Cilt:1 , Sayı:1 , s.183-201

11. Alviella , “Cross” , Encyclopaedia of Religion and Ethics , IV , s.329

12. Rice , T . T . , Bizans’ta Günlük Yaşam , İstanbul , 1998 , s.73-74

13. “Haç Maddesi” , Büyük Kültür Ansiklopedisi , Başkent Yayınları , Ankara , 1984 , s.2044

14. Rice , T . T. , Bizans’ta Günlük Yaşam , İstanbul , 1998 , s.163